Weerstandsvermogen en risicobeheersing

De inventarisatie van de risico’s en daarmee de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit
geschiedt binnen de gemeente Helmond door de specifieke risico’s financieel te kwantificeren en
algemene risico’s te benoemen. De specifieke risico’s zijn risico’s die van toepassing zijn op Helmond.
Allereerst wordt een inschatting gemaakt van de kans dat dit risico zich voordoet. Hierbij hanteren we de volgende uitgangspunten:

• Zeer klein (factor 0,1)
• Klein (factor 0,3)
• Midden (factor 0,5)
• Groot (factor 0,7)
• Zeer groot (factor 0,9)

Voor een aantal risico’s zijn al beheersmaatregelen genomen. De kwantificering van deze
beheersmaatregelen brengen we in mindering op het risico. Per saldo ontstaat dan een restrisico. Het
totaal aan restrisico resulteert dan in de benodigde weerstandscapaciteit. Naast de specifieke risico’s
kennen alle gemeenten ook algemene risico's. De verschillende risico's lichten we in de volgende
paragraaf toe.

Specifieke risico's

In onderstaand overzicht staan de gekwantificeerde risico’ en hiermee de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit van de gemeente Helmond.

Ad 1. Juridische claims
De gemeente Helmond loopt juridische risico’s. De omvang van het risico laat zich moeilijk schatten. De kans op juridische claims wordt als laag gewaardeerd.  

Ad 2a. Sociaal Domein
Bijna alle regelingen binnen het Sociaal Domein zijn openeinderegelingen op basis van uitvoering van
wet- en regelgeving. Dit brengt risico's met zich mee als de vraag naar zorg groter is dan voorzien. Afgelopen jaar was sprake van stijgende kosten voor specialistisch jeugdzorg waardoor het budget voor jeugdzorg is overschreden. In 2024 is een taskforce jeugd ingesteld om tot beheersmaatregelen te komen waarmee uiteindelijk binnen de begroting wordt uitgekomen. We gaan voor de bepaling van het risicobedrag uit van gemiddeld 5% overschrijding van het budget wat leidt tot een risico van ongeveer € 3,7 miljoen. De grondslag voor dit risico is gebaseerd op de budgetten Wmo, Jeugd en rondkomen vanuit de jaarrekening 2024.

Ad 2b. Participatiewet Gebundelde uitkering (BUIG)
Aangezien de BUIG het karakter heeft van een openeinderegeling, is het risico op een overschrijding
van het budget aanwezig. De Participatiewet wordt voor de deelnemende gemeenten uitgevoerd door
de Gemeenschappelijke Regeling Senzer. Na inzet van het weerstandsvermogen van Senzer, blijft de
eindverantwoordelijkheid voor dit risico bij de afzonderlijke gemeenten. Uit de voorlopige jaarrekening 2024 van Senzer blijkt dat het weerstandsvermogen van Senzer voldoende is om de risico’s zelf op te vangen. De kans dat we als gemeente worden aangesproken op ons aandeel wordt als klein ingeschat.

Ad 3a/b. Verstrekte geldleningen en borgstellingen
Het volume van verstrekte geldleningen en borgstellingen is ten opzichte van vorig jaar licht gestegen als gevolg van een toename van verstrekte startersleningen, Het totaal aan verstrekte geldleningen bedraagt € 28,4 miljoen en de gewaarborgde geldleningen € 54,4 miljoen. De kans dat er een beroep wordt gedaan op de gemeente wordt als zeer klein ingeschat. Op basis hiervan bedraagt het waarschijnlijke risico € 8,3 miljoen.

Ad 4. Vennootschapsbelasting
De gemeente is sinds 1 januari 2016 belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting. Activiteiten die hieronder vallen zijn het grondbedrijf en in beperkte mate restafval en mogelijk het parkeerbedrijf en reclame. In het verleden waren de resultaten van het grondbedrijf veelal negatief. Onder ander door stijgingen van de grondprijzen volgt uit de meest recente prognose van het grondbedrijf een positief resultaat van in totaal 55 miljoen euro.

Waar in het verleden eventuele winsten uit de overige activiteiten verrekend konden worden met het negatieve fiscale resultaat van het grondbedrijf zal dit positieve resultaat in de toekomst leiden tot verschuldigdheid van vennootschapsbelasting. Hierbij is van belang dat op basis van fiscale wetgeving andere uitgangspunten gehanteerd dienen te worden. Zo zal o.a. de rentecomponent die ten laste komt van het resultaat grondbedrijf fiscaal tot een lager bedrag in aanmerking genomen mogen worden. Daarnaast is fiscaal sprake van een algemene renteaftrekbeperking. Deze aftrekbeperkingen leiden tot een hoger bedrag aan te betalen vennootschapsbelasting. Het vennootschapsbelastingtarief bedraagt op dit moment 25,8%.

Ad 5. Fiscale claims
Ten aanzien van diverse (fiscale) onderwerpen kan er altijd onverwacht een claim van de belastingdienst ontstaan. Dit wordt veroorzaakt door de complexiteit van de fiscale wetgeving en de verwevenheid daarvan in alle (financiële) processen binnen de gemeente. De afzonderlijke risico’s worden samengevoegd tot één fiscaal risico. De belastingdienst kan eventuele fouten herstellen over de periode van de afgelopen vijf jaar waardoor het financieel risico aanzienlijk kan zijn. De gemeente is Horizontaal Toezicht met de belastingdienst overeengekomen, waardoor continu in overleg wordt getreden. De kans op fiscale claims wordt dan ook laag gewaardeerd.

Ad 6. Cyberrisico's
De informatiebeveiligingsdienst van de VNG geeft aan dat voor overheden het risico op schade door een mogelijke cyberaanval toeneemt. Er zijn landelijk meer meldingen van ransomware met destructieve gevolgen en er worden steeds meer kwetsbaarheden in software geregistreerd. Ook zijn gemeenten afgelopen jaren regelmatig geconfronteerd met incidenten die ontstaan zijn bij derden waarbij de gevolgen in de eigen gemeente merkbaar waren. Een gemeente neemt deel in veel samenwerkingsverbanden en maakt gebruik van diensten van derden zoals softwareleveranciers.

Gemeente Helmond heeft waardevolle informatie te verliezen of kan schade lijden als informatie niet meer beschikbaar is. De kans dat de gemeente te maken krijgt met cybercrime wordt als groot ingeschat. De kans dat dit omvangrijke gevolgen heeft voor de applicaties en de bedrijfsvoering wordt echter als klein ingeschat. Er wordt continu geïnvesteerd in infrastructuur en medewerkers om deze risico's te beheersen. Daarnaast is een verzekering afgesloten met een beperkte dekking voor de schade en een dekking voor expertise om de omvang van de schade te beperken. De uitdaging voor komend jaar is gelegen in een versterking van het volwassenheidsniveau voor informatiebeveiliging om in te spelen op een voortdurend stijgend dreigingsbeeld .

Ad 7. Calamiteiten
Calamiteiten en (natuur)rampen hebben een grote impact en schade op de Helmondse bevolking. Hierbij kunnen grote schades ontstaan die niet door verzekering worden gedekt.

Ad 8. Prijsontwikkeling bouwkosten
De onvoorspelbare markt, mede als gevolg van de geopolitieken ontwikkelingen, zorgt ervoor dat het prijsverloop moeilijk is in te schatten. Het kan daardoor voorkomen dat de huidige budgetten niet meer toereikend zijn. We houden rekening met een verwachte gemiddelde prijsstijging van 14 miljoen op de openstaande (meerjarige) budgetten.

Ad 9. Grondbedrijf
De resultaten van de grondexploitaties, zoals die in deze jaarrekening zijn opgenomen, zijn gebaseerd op de bekende omstandigheden en feiten. Het voeren van grondexploitaties brengt risico’s met zich mee. Dit betreffen project-overstijgende en projectrisico’s. Met de jaarlijkse risicoanalyse maken we een inschatting van deze risico’s en kwantificeren we de risico’s. De impact van de risico’s betreft € 136,8 tot € 171,1 miljoen. De impact is het bedrag als alle risico’s optreden. Het benodigde risicobedrag bedraagt tussen de € 89,1 tot € 99,7 miljoen; dit is de impact x de ingeschatte kans van optreden.

Het grondbedrijf dekt deze risico’s af met haar weerstandsvermogen dat bestaat uit de reserve grondbedrijf en de resterende winstpotentie op de winstgevende grondexploitaties. Het weerstandsvermogen is € 114,4 miljoen groot en daarmee van voldoende omvang om de risico’s op te vangen.

Onderstaand figuur visualiseert hoe de impact van de risico’s zich verhoudt tot het risicobedrag en hoe het risicobedrag zich verhoudt tot het weerstandsvermogen.

Risico’s
Binnen de grondexploitatie kennen we twee soorten risico’s, namelijk:

1. Projectspecifieke risico’s
   Dit zijn specifieke risico’s die in een project spelen, bijvoorbeeld verwervingskosten, saneringskosten en planologische risico’s. De projectrisico’s maken we inzichtelijk door de risico’s kwalitatief te benoemen (oorzaak, gevolg) en de impact als het risico zich voordoet te kwantificeren (financieel gevolg als risico zich voordoet x kans inschatting dat risico zich voordoet geeft het risicobedrag). Dit jaar is dit risicobedrag aanzienlijk hoger dan vorig jaar. In de nieuwe risicoanalyse is dit jaar ook rekening gehouden met de mogelijke financiële gevolgen van de nieuwe ontwikkeling voor Brandevoort Nieuw en de PPS constructie voor de Automotive Campus. Daarnaast is in de risico analyse rekening gehouden met kansen die zich aandienen voor een financiële bijdrage van het Rijk voor de realisatie van de schaalsprong in het centrumgebied. De gemeente zal alsdan zelf ook een financiële bijdrage moeten leveren in de beoogde nieuwe grondexploitaties om de gewenste ontwikkelingen in het Centrumgebied te realiseren. In de risicoanalyse is hiervoor nu een bedrag opgenomen.
   
2. Projectoverstijgende risico’s
   Dit zijn conjuncturele en beleidsmatige risico’s die voor alle grondexploitaties gelden. Om de projectoverstijgende risico’s in kaart te brengen, werken we met scenario’s. In de scenario’s benoemen we kwalitatief de risico’s en schetsen we het scenario.
   Het scenario passen we toe op de grote grondexploitaties met lange looptijd.

In onderstaande tabel is de uitwerking van de scenario’s opgenomen. De percentages die in de tabel zijn opgenomen zijn de afwijkingen tov de parameters waarmee nu bij de herziening van de  grondexploitaties is gerekend. Dus als voorbeeld: bij de herziening van de grondexploitaties is 2 jaar gerekend met een stijging van de grondprijzen voor vrije sector met 5%. In scenario 1 is gerekend met 0%  stijging in plaats van 5% stijging en in scenario 2 is gerekend met een daling van 3% en 2% in die 2 jaar in plaats van 5% stijging.

Het resultaat is als volgt:

De impact van de project-overstijgende risico’s ligt tussen de € 26,3 en € 60,6 miljoen. Het risicobedrag ligt tussen de € 19,7 en € 30,3 miljoen.

Totaalbeeld.
Het totaal aan risico’s van de project-specifieke en project-overstijgende risico’s samen ligt tussen de € 89,1 en € 99,7 miljoen. Deze bedragen liggen aanzienlijk hoger dan vorig jaar. Dit komt voornamelijk door de hiervoor uitgelegde grote stijging van het risicobedrag voor de projectspecifieke risico’s. Daarnaast is ook de impact van de scenario’s van de projectoverstijgende risico’s hoger dan vorig jaar. Doordat de nog te realiseren opbrengsten hoger zijn geworden ten opzichte van vorig jaar (op basis van het grondprijzenbesluit 2025 ) werkt een scenario waarin gerekend wordt met een grondprijsdaling ook harder door.

Het jaarrekeningresultaat van 2024 ad € 54,9 miljoen is conform de geldende afspraken van het gesloten circuit toegevoegd aan de reserve grondbedrijf. De reserve grondbedrijf is daarmee ook aanzienlijk hoger dan vorig jaar.

De onderlinge verhouding tussen het totaal aan risico’s op de grondexploitatie en de hoogte van de reserve grondbedrijf is ten opzichte van vorig jaar ongunstiger geworden. Rekening houdend met de resterende winstpotentie op de winstgevende grondexploitaties is die verhouding als volgt:

• 2023: € 75 miljoen weerstandsvermogen ten opzichte van € 27 miljoen aan risico’s
• 2024: € 114 miljoen weerstandsvermogen ten opzichte van € 100 miljoen aan risico’s.

De ratio weerstandsvermogen (welke middelen hebben we beschikbaar om de mogelijke risico’s op te vangen) is dus lager dan vorig jaar.